Produkt krajowy brutto (PKB)

Produkt krajowy brutto (PKB) - 

jest rynkową wartością wszystkich finalnych dóbr i usług, wytworzonych w kraju w danym okresie. (Mankiw, Taylor 2009). 

 

Wartość rynkowa w tej definicji oznacza, że do PKB liczymy taką wartość, jaką kupujący płacą na rynku sprzedawcom. W Lublinie za chleb ktoś zapłaci 3zł, w Warszawie 4zł. Do PKB dodamy zarówno 3zł z Lublina, jak i 4zł z Warszawy. 

Kiedy mówimy o wszystkich dobrach, należy to rozumieć jako wszystkie dobra, których sprzedaż została udokumentowana. Mówimy zatem o legalnej sprzedaży dóbr i usług. Sprzedanie koledze używanej książki za 50 zł nie zwiększa PKB. 

Dobrem finalnym jest na przykład kawa, którą kupiłeś w kawiarni. Mleczko do tej kawy, jest produktem pośrednim. To samo mleczko zostanie dodane do PKB jako produkt finalny, jeżeli kupisz je sobie w sklepie do wykorzystania w domu. Inny przykład: samochód jest produktem finalnym, stal potrzebna do jego wytworzenia jest produktem pośrednim.
Dla powtórzenia: dobra finalne to dobra nabyte przez ostatecznego użytkownika. Mogą to być dobra konsumpcyjne, nabywane przez gospodarstwa domowe, lub maszyny nabywane przez przedsiębiorstwa.

Z pojęciem dobra finalnego łączy się pojęcie wartości dodanej.

Wartość dodana jest przyrostem wartości dóbr w wyniku procesu produkcji. Oblicza się ją przez odjęcie od wartości dobra finalnego sumy kosztów rzeczowych zużytych do produkcji tych dóbr. Uwaga: koszty pracowników zatrudnionych w procesie produkcji nie stanowią kosztów rzeczowych!

Do PKB zalicza się także wartość usług. Są to na przykład usługi doradcze, usługi dla ludności (szewc, fryzjer, ślusarz, krawiec) a także usługi rozrywkowe (seans w kinie, koncert, spektakl w teatrze, dyskoteka). 

Warto  zwrócić uwagę na słowo wytworzonych. Oznacza to, że do PKB zalicza się tylko te dobra i usługi, które zostały wyprodukowane lub zrealizowane w analizowanym okresie. Do PKB zaliczymy sprzedaż nowego telefonu komórkowego, natomiast sprzedanie używanego telefonu do PKB nie zostanie włączona. 

PKB obejmuje wszystkie dobra i usługi wytworzone na terenie danego kraju. Jeżeli niemiecka firma produkuje w Polsce silniki samochodowe, ich wartość zostanie zaliczona do polskiego PKB. Natomiast wartość produkcji polskiego przedsiębiorstwa, którego fabryka znajduje się w Czechach, zostanie zaliczona do czeskiego PKB. 

Do PKB włączamy wartość produkcji i usług wytworzonych w danym okresie. Najczęściej PKB obliczany jest w okresie jednego roku i kwartału. 

Składniki PKB

PKB (w równaniach będzie oznaczany jako Y) składa się z czterech głównych składników. Należą do nich:

1. konsumpcja (C - od ang. consumption) - reprezentuje wydatki gospodarstw domowych na dobra i usługi, 
2. inwestycje (I - od ang. investments) - obejmują wydatki na dobra, które zostaną wykorzystane do produkcji innych dóbr i usług. Mówimy tu o urządzeniach, maszynach, budynkach oraz inwestycji w podnoszenie stanu zapasów (na przykład wyprodukowany, ale nie sprzedany komputer), 
3. wydatki państwa (G - od ang. government purchases) - są to wydatki ponoszone przez administrację samorządową i centralną. Obejmują wydatki na prace publiczne oraz wynagrodzenia pracowników zatrudnianych przez państwo. Nie obejmują płatności transferowych (np. emerytur), ponieważ są to świadczenia nie związane z produkcją lub świadczeniem usług. 
4. Eksport netto (NX) - jest równy sumie wydatków na dobra i usługi wyprodukowane w kraju i sprzedane za granicę (eksport - Ex) pomniejszonej o krajowe wydatki na dobra i usługi wytworzone za granicą (import - Im). 

Wzór na PKB wygląda tak:  Y = C + I + G + NX,  gdzie NX = Ex - Im.

PKB Polski w roku 2010 wyniósł 1415,4 mld zł (około 439 mld $). 

PKB Polski w roku 2011 wyniósł 1522,7 mld zł (około 472 mld $).

Dla porównania wartość PKB w roku 2011 w wybranych innych krajach:

USA       -    14622 mld $
Chiny      -     5745 mld $
Niemcy   -     3306 mld $
Włochy   -     2037 mld $
Holandia -       770 mld $
Norwegia -      413 mld $

żródło: opracowanie własne

PKB w cenach czynników produkcji jest natomiast miarą produkcji krajowej z pominięciem podatków pośrednich (VAT płacony przez przedsiębiorstwa) i z uwzględnieniem subsydiów (środki otrzymywane przez przedsiębiorstwa z budżetu państwa). 

PKB w cenach cz. produkcji = PKB w cenach rynkowych - podatki pośrednie (Te) + subsydia (S). 

Bibliografia:
Mankiw, N. G., Principles of Macroeconomics, South-Western Cengage Learning, Mason, OH, 2009
Mankiw, N.,G., Taylor, M., P., Makroekonomia, PWE, Warszawa, 2009
Begg, D., Fischer, S., Dornbusch, R. Makroekonomia, PWE, Warszawa 2007
Milewski, R., Kwiatkowski, E., Podstawy Ekonomii, PWN, Warszawa 2005

Mierzenie dochodu narodowego - model złożony

W uproszczonym modelu, o którym pisałem w poprzednim poście, obie grupy podmiotów (gospodarstwa domowe i przedsiębiorstwa) są od siebie bardzo, bardzo zależne. Sytuacja gospodarcza przedsiębiorstw zależy od kondycji finansowej gospodarstw domowych, a sytuacja gospodarstw ściśle zależy od tego, jak radzą sobie przedsiębiorstwa.

Należy pamiętać, że przedstawiony wcześniej model gospodarki był modelem bardzo uproszczonym. Nie uwzględniał roli państwa i wymiany z zagranicą (dotyczył gospodarki zamkniętej). Zakładał też, że gospodarstwa domowe wydają całe swoje dochody na konsumpcję (zakup dóbr i usług). W rzeczywistości, mogą one część dochodów przeznaczać na przykład oszczędzanie.

Aby bardziej urzeczywistnić obraz gospodarki, należy nieco skomplikować przedstawiony model przepływów pieniężnych. Do dotychczasowego modelu musimy dodać:

•  dopływy, a wśród nich:
• wydatki inwestycyjne (I), np. na zakup urządzeń od innych przedsiębiorstw,
• wydatki rządowe (G - od ang. government), np. wydatki państwa na drogi,
• oraz dochody przedsiębiorstw z eksportu (sprzedaż dóbr i usług za granicę) (Ex); 

• odpływy, a w nich:
• oszczędności gospodarstw domowych (s - od ang. savings), np. lokaty w bankach,
• podatki (T - od ang. taxes), np. podatek dochodowy,
• wydatki na import, zakup dóbr i usług z zagranicy (Im), np. zakup samochodu z Niemiec. 

źródło: opracowanie własne na podstawie Milewski, R., Kwiatkowski, E.

Na rysunku widać, że w rozszerzonym modelu gospodarki pojawiły się trzy nowe kategorie podmiotów (zaznaczone na różowo):

• Banki (system bankowy), w których przedsiębiorstwa i gospodarstwa domowe lokują część zarobionych pieniędzy - oszczędzają na przyszłość (oznaczenie żółtą literą S). W tej sytuacji pieniądze wędrują do sektora bankowego. Z kolei banki udzielają przedsiębiorstwom i gospodarstwom domowym kredytów. W ten sposób finansują ich inwestycje (maszyny, urządzenia, mieszkania). Pieniądz przemieszcza się z sektora bankowego do przedsiębiorstw i gospodarstw domowych (oznaczenie bordową literą I).
• Państwo - płaci przedsiębiorstwom za realizację różnych zadań, na przykład za budowę dróg. Z państwa pieniądze wędrują także do gospodarstw domowych, na przykład jako wynagrodzenia za pracę urzędników lub emerytury. Wymienione wydatki rządowe oznaczone są zieloną literą G. Z drugiej strony, aby móc finansować swoje inwestycje i opłacać urzędników, państwo nakłada na obywateli i firmy podatki. Te oznaczone są na rysunku brązową literą T. 
• Zagranica - otworzenie gospodarki oznacza możliwość kupowania dóbr i usług od przedsiębiorstw z innych krajów. Proces taki nazywamy importem. Dobra i usługi wędrują wtedy z zagranicy do kraju, natomiast płatności za nie przekazywane są za granicę. Ruch pieniądza za import oznaczony jest czerwonymi literami Im. Przy otwartych granicach, przedsiębiorstwa mogą sprzedawać swoje dobra i usługi na rynki zagraniczne. W tym przypadku dobra wędrują za granicę, natomiast płatności za te dobra wpływają do rodzimej gospodarki (oznaczone niebieskimi literami Ex). 

Proszę zwrócić uwagę na płatności z zagranicą. Studenci często mylą ruch dóbr i usług z ruchem pieniądza. 

Eksport to przepływ dóbr i usług za granicę, i napływ płatności (pieniądza) z zagranicy do kraju. 

Import to sprowadzanie dóbr i usług z zagranicy do kraju, oraz odpływ pieniądza z gospodarki krajowej za granicę.  

Bibliografia:
Mankiw, N. G., Principles of Macroeconomics, South-Western Cengage Learning, Mason, OH, 2009
Mankiw, N.,G., Taylor, M., P., Makroekonomia, PWE, Warszawa, 2009
Begg, D., Fischer, S., Dornbusch, R. Makroekonomia, PWE, Warszawa 2007
Milewski, R., Kwiatkowski, E., Podstawy Ekonomii, PWN, Warszawa 2005

Mierzenie dochodu narodowego - model podstawowy

Zmierzenie sukcesu zawodowego jednej osoby, lub może bardziej poprawnie jej "efektywności" zawodowej nie jest trudnym zadaniem. Wystarczy w tym celu poznać sumę jej rocznych dochodów. Mogą to być dochody z pracy na etacie, z prowadzonej działalności gospodarczej, dochody z lokat, z działalności na giełdzie, zyski wynikające z posiadanych udziałów lub akcji w spółkach kapitałowych lub z wynajmowanego mieszkania.

Znacznie trudniejsze jest mierzenie efektywności gospodarki całego kraju. Aby tego dokonać, należy zmierzyć sumę dochodów wszystkich podmiotów (osób, przedsiębiorstw) funkcjonujących w tej gospodarce.

Powszechnie stosowana miarą stanu gospodarki jest produkt krajowy brutto – PKB.

Za pomocą PKB mierzymy dwie wielkości jednocześnie – całkowity dochód podmiotów funkcjonujących w danej gospodarce oraz ich całkowite wydatki (w literaturze znaleźć można także trzecią metodę mierzenia PKB - poprzez sumowanie wartości dóbr i usług wytworzonych w kraju - metoda sumowania produktów). Dzieje się tak dlatego, że w prostym modelu, w którym występują tylko sprzedający i kupujący, suma wydatków musi się równać sumie dochodów. W każdej transakcji występuje sprzedawca i nabywca. Nabywca wydaje kwotę X, sprzedawca tę samą kwotę X otrzymuje. Wydatek kupującego jest równy dochodowi sprzedawcy. To samo dotyczy wszystkich transakcji kupna – sprzedaży w gospodarce.

W uproszczonym modelu wygląda to mniej więcej tak:

Gospodarstwa domowe (osoby) kupują dobra (rzeczy materialne) i usługi od przedsiębiorstw. Wydatki, jakie gospodarstwa domowe ponoszą na dobra i usługi są tym samym dochodami przedsiębiorstw. 

Z kolei przedsiębiorstwa wydają otrzymane dochody na:

• opłacenie pracowników (wynagrodzenie za pracę),
• czynszów (wynagrodzenie za ziemię, powierzchnię) i
• wypłatę zysków (na przykład dywidendy) dla właścicieli (wynagrodzenie kapitału).

Praca, ziemia i kapitał nazywane są czynnikami produkcji.

Wypłacone gospodarstwom domowym (osobom) pieniądze trafiają z powrotem do przedsiębiorstw.

Można zatem powiedzieć, że PKB jest równy sumie wydatków gospodarstw domowych na zakup dóbr i usług. W bardzo uproszczonym modelu jest on także równy sumie dochodów, jakie gospodarstwa domowe otrzymują od przedsiębiorstw w postaci płac za pracę, czynszów oraz zysków kapitałowych. 

Cały ten proces możesz zaobserwować na rysunku poniżej. Przedstawia on ruch okrężny w gospodarce: 

opracowanie własne (na podstawie Milewski, Kwiatkowski 2005)

Przeanalizuj ten rysunek bardzo dokładnie. Jego pełne zrozumienie ułatwi Ci dalszą naukę. 

Jeżeli masz wątpliwości - przedstaw je w komentarzach. Postaram się na nie szybko odpowiedzieć. 

Bibliografia:
Mankiw, N. G., Principles of Macroeconomics, South-Western Cengage Learning, Mason, OH, 2009
Mankiw, N.,G., Taylor, M., P., Makroekonomia, PWE, Warszawa, 2009,
Begg, D., Fischer, S., Dornbusch, R. Makroekonomia, PWE, Warszawa 2007,
Milewski, R., Kwiatkowski, E., Podstawy Ekonomii, PWN, Warszawa 2005, 
Przejrzyj inne wpisy z obszaru makroekonomii:

Wstęp: Dlaczego makroekonomia jest pasjonująca? 

Dlaczego makroekonomia jest pasjonująca?

Czy zdajecie sobie sprawę z tego, że to, co dzieje się w gospodarce, ma duży wpływ na życie każdego z nas? 

Na przykład, kiedy żyjemy w okresie prosperity, inaczej mówiąc dobrej koniunktury lub wzrostu gospodarczego, przedsiębiorstwa więcej produkują i sprzedają. Dzięki temu najczęściej osiągają większe zyski. Nie martwią się o koszty, pozwalają sobie na wypłaty premii dla pracowników. Ci mają w portfelach więcej pieniędzy, najczęściej wydają te pieniądze na zakup większej ilości dóbr i usług, co jeszcze bardziej poprawia wyniki firm. 

Część zysków przedsiębiorstwa (firmy) przeznaczają na inwestycje. Kupują nowe maszyny, programy komputerowe, do ich obsługi zatrudniają dodatkowych pracowników.  W gospodarce odnotowujmy spadek bezrobocia, co dla obywateli oznacza mniejsze problemy ze znalezieniem pracy. Z uwagi na to, że to pracodawcy (firmy) zaczynają szukać pracowników, kandydaci do pracy mogą negocjować lepsze warunki zatrudnienia.  

W takiej sytuacji przedsiębiorstwa i obywatele płacą też większe podatki, a produkt krajowy brutto (PKB), który jest jednym z mierników stanu gospodarki,  rośnie.  

Duży popyt może jednak prowadzić do wzrostu inflacji. A im wyższa inflacja, tym droższe kredyty dla osób prywatnych i dla przedsiębiorstw. To prowadzi do zmniejszenia inwestycji i konsumpcji, a gospodarka spowalnia. 

Sporą rolę w funkcjonowaniu gospodarki ma także państwo (administracja, rząd, sejm, bank centralny). To te organy decydują o wysokości podatków, stopach kredytowych czy wielkości zadłużenia państwa. Dlaczego to jest ważne dla firm i gospodarstw domowych (mieszkańców)? Na przykład, wyższe podatki (wyższa stopa podatkowa) powodują, że mamy do dyspozycji mniej pieniędzy, niż byśmy ich mieli przy podatkach niższych. 

We współczesnym świcie, w okresie zacierania granic między państwami, gospodarki są ze sobą ściśle połączone. Kryzys w jednym kraju pociąga za sobą kryzys w pozostałych. Czy można temu zapobiegać? Jak wykorzystać wzrosty w innych państwach. 

Między innymi na te pytania starają się odpowiedzieć makroekonomiści. 

Warto zapamiętać: makroekonomia zajmuje się badaniem sposobu działania gospodarki jako całości. Nie interesują ją zatem działania indywidualnych podmiotów gospodarczych - tymi zajmuje się mikroekonomia. 

Makroekonomia bada duże wielkości (agregatowe), takie jak całkowity popyt gospodarstw domowych na dobra lub całkowite wydatki przedsiębiorstw na maszyny i nieruchomości. 

Dzięki makroekonomii jesteśmy w stanie ocenić ogólny stan gospodarki. 
Makroekonomia analizuje i tłumaczy procesy oraz zmiany zachodzące w gospodarce. 

W kolejnych wpisach przedstawię podstawowe zagadnienia makroekonomii.

Bibliografia:
Mankiw, N. G., Principles of Macroeconomics, South-Western Cengage Learning, Mason, OH, 2009
Mankiw, N.,G., Taylor, M., P., Makroekonomia, PWE, Warszawa, 2009
Begg, D., Fischer, S., Dornbusch, R. Makroekonomia, PWE, Warszawa 2007
Milewski, R., Kwiatkowski, E., Podstawy Ekonomii, PWN, Warszawa 2005

Przejrzyj inne wpisy z obszaru makroekonomii:

1. Mierzenie dochodu narodowego - model podstawowy
2. Mierzenie dochodu narodowego - model złożony
3. Produkt krajowy brutto - PKB